Τι είναι οι αεραγωγοί;

Οι πνεύμονες διαθέτουν εκατοντάδες σωληνοειδείς σχηματισμούς (αεραγωγοί), που φυσιολογικά αποκτούν μικρότερη διάμετρο όσο πορεύονται περιφερικότερα. Οι αεραγωγοί με τις αναπνευστικές κινήσεις μεταφέρουν τον αέρα εντός (εισπνοή) και εκτός των πνευμόνων (εκπνοή).

Τι είναι άσθμα;

Στα παιδιά με άσθμα οι αεραγωγοί στενεύουν με αποτέλεσμα ο αέρας να εισέρχεται και να εξέρχεται από τους πνεύμονες δυσκολότερα. Η στένωση των αεραγωγών αναστρέφεται με την κατάλληλη θεραπεία.

Τι προκαλεί τη στένωση των αεραγωγών στο άσθμα;

Η στένωση των αεραγωγών στο άσθμα προκαλείται από:

• τον ερεθισμό (φλεγμονή) της εσωτερικής επιφάνειας (βλεννογόνος) τους
• την αυξημένη παραγωγή βλέννας
• τη σύσπαση των μυών του τοιχώματος των αεραγωγών (βρογχόσπασμο)

Οι παραπάνω παράγοντες αρχικά είναι απολύτως αναστρέψιμοι. Αν όμως το άσθμα δεν αναγνωριστεί και αντιμετωπιστεί σωστά και έγκαιρα, είναι δυνατόν να τροποποιηθεί η δομή των αεραγωγών με αποτέλεσμα η στένωση να μην είναι πια απόλυτα αναστρέψιμη.

Ποια είναι τα συμπτώματα του άσθματος;

Το άσθμα εκδηλώνεται με ένα ή περισσότερα από τα παρακάτω συμπτώματα:

1. βήχα
2. συρίττουσα αναπνοή («βράσιμο»)
3. δύσπνοια (δυσκολία στην αναπνοή)
4. συσφιγκτικό αίσθημα στο θώρακα ή και θωρακικό πόνο κατά την αναπνοή

Τα συμπτώματα αυτά είναι συνήθως παροξυσμικά, εμφανίζονται δηλαδή μετά από έκθεση σε κάποιο εκλυτικό παράγοντα και υποχωρούν με τη θεραπεία. Η συχνότητα εμφάνισης και η διάρκεια των συμπτωμάτων καθορίζουν τη βαρύτητα του άσθματος. Σε αρκετά παιδιά με άσθμα μερικά συμπτώματα (π.χ. βήχας ή “βράσιμο” κυρίως τη νύχτα ή μετά από άσκηση) μπορεί να επιμένουν και μετά το τέλος ενός παροξυσμικού επεισοδίου.

Ποιοι παράγοντες μπορεί να προκαλέσουν ή να επιδεινώσουν τα συμπτώματα στα ασθματικά παιδιά;
Τα αίτια που εκλύουν μια κρίση άσθματος, ήπια ή σοβαρή, είναι ποικίλα και διαφέρουν από ασθενή σε ασθενή.
Συχνότεροι εκλυτικοί παράγοντες είναι:

• οι λοιμώξεις του αναπνευστικού συστήματος (κυρίως ιώσεις)
• η έκθεση σε σκόνη, γύρεις, ζώα (φτερωτά ή τριχωτά), κατσαρίδες, υγρασία
• οι ερεθιστικές ουσίες (καπνός τσιγάρου, έντονες μυρωδιές, ατμοσφαιρική ρύπανση
• η σωματική άσκηση

Το ιστορικό του ασθενούς σε συνδυασμό με ειδικές εξετάσεις (δερματικές δοκιμασίες ή μέτρηση ειδικής IgE σε αλλεργιογόνα), αν αυτές κρίνονται αναγκαίες από το θεράποντα ιατρό, μπορεί να βοηθήσουν στην αποκάλυψη των υπεύθυνων εκλυτικών παραγόντων για το συγκεκριμένο παιδί.

Το άσθμα όλων των παιδιών έχει την ίδια βαρύτητα;

Το άσθμα ανάλογα με τη συχνότητα εμφάνισης των συμπτωμάτων και τη διάρκεια των μεσοδιαστημάτων κατά τα οποία το παιδί δεν έχει σχετικά συμπτώματα διακρίνεται σε:

• ήπιο (αραιά επεισόδια, μέχρι 1/4-6 εβδομάδες, φυσιολογική αναπνευστική λειτουργία ανάμεσα στα επεισόδια)
• μέτριο (συχνά επεισόδια αλλά λιγότερα από ένα την εβδομάδα, φυσιολογική ή σχεδόν φυσιολογική αναπνευστική λειτουργία ανάμεσα στα επεισόδια)
• σοβαρό (συχνές οξείες κρίσεις, συμπτώματα ανάμεσα στα επεισόδια, υπολειπόμενη αναπνευστική λειτουργία ανάμεσα στα επεισόδια)

Ο προσδιορισμός της βαρύτητας του άσθματος θα καθορίσει το είδος και τη διάρκεια της φαρμακευτικής αγωγής.

Ποια είναι η θεραπεία του άσθματος;

Μέχρι σήμερα δεν υπάρχει κάποιο φάρμακο, το οποίο να θεραπεύει οριστικά το άσθμα.Υπάρχουν όμως φάρμακα τα οποία:

ανακουφίζουν το παιδί με επεισόδιο άσθματος Χορηγούνται μόνο κατά την περίοδο που υπάρχουν συμπτώματα, με στόχο την αντιμετώπιση τους. Φάρμακα που συνήθως χρησιμοποιούνται για το σκοπό αυτό είναι οι β2 διεγέρτες.
προφυλάσσουν το παιδί από το να εμφανίσει νέο επεισόδιο άσθματος Χορηγούνται σε παιδιά με μέτριο ή σοβαρό άσθμα για μακρύ χρονικό διάστημα ακόμη και όταν δεν υπάρχουν συμπτώματα. Τα φάρμακα αυτά έχουν ως στόχο να προφυλάξουν τον ασθενή από την εμφάνιση συμπτωμάτων ή τουλάχιστον να ελαττώσουν σημαντικά τη συχνότητα εμφάνισής τους. Η διάρκεια χορήγησής τους εξαρτάται από τη βαρύτητα του άσθματος και επομένως εξατομικεύεται.

Οι γονείς των παιδιών με άσθμα καθώς και τα ίδια τα παιδιά, ανάλογα με την ηλικία τους, πρέπει να εκπαιδεύονται από το θεράποντα ιατρό, ώστε να είναι σε θέση να ξέρουν και να χρησιμοποιούν σωστά τα φάρμακα ανακούφισης και προφύλαξης που έχουν συστηθεί για την αντιμετώπιση του συγκεκριμένου ασθενούς.

Πώς χορηγούνται τα φάρμακα για την αντιμετώπιση του άσθματος;

Τα περισσότερα φάρμακα για το άσθμα χορηγούνται με τη μορφή εισπνοών. Υπάρχουν διάφορες μορφές συσκευών που διευκολύνουν τη χορήγηση των εισπνεομένων φαρμάκων στα μικρά παιδιά.
Είναι πολύ σημαντικό οι γονείς των παιδιών ηλικίας μικρότερης των 3 ετών να γνωρίζουν καλά πως να χορηγούν σωστά το εισπνεόμενο φάρμακο με τη χρήση αεροθαλάμου ή νεφελοποιητή δια μέσου μάσκας προσώπου. Με τον τρόπο αυτό χορήγησης δεν απαιτείται συγχρονισμός της αναπνοής του βρέφους ή του νηπίου με την ενεργοποίηση της συσκευής του εισπνεόμενου φαρμάκου.
Τα περισσότερα παιδιά ηλικίας μεγαλύτερης των 3 ετών, μετά από κατάλληλη εξάσκηση, μπορούν να χρησιμοποιήσουν σωστά συσκευές εισπνεομένων φαρμάκων με ή χωρίς αεροθάλαμο ανάλογα με το είδος της συσκευής.

Ποιοι είναι οι στόχοι της θεραπείας του άσθματος;

Η θεραπεία αποβλέπει να θέσει το άσθμα “υπό έλεγχο”. Αυτό ισχύει όταν επιτυγχάνεται:

πρόληψη των χρόνιων συμπτωμάτων (π.χ. νυχτερινός βήχας ή βήχας μετά από άσκηση)
πρόληψη ή ελαχιστοποίηση της ανάγκης επείγουσας αντιμετώπισης ή νοσηλείας οξέων επεισοδίων άσθματος
διατήρηση της σωματικής δραστηριότητας (παιχνίδι, άσκηση, άθληση) χωρίς την εμφάνιση συμπτωμάτων
διατήρηση της πνευμονικής λειτουργίας εντός των φυσιολογικών ορίων

Η σωστή χρήση των συσκευών εισπνεομένων φαρμάκων είναι πολύ σημαντική για την αντιμετώπιση του άσθματος.

Αν το παιδί και οι γονείς του δεν έχουν κατανοήσει τις σωστές οδηγίες χρήσης, το φάρμακο δεν εναποτίθεται ικανοποιητικά στους πνεύμονες, στο όργανο δηλαδή που πρέπει να δράσει, με αποτέλεσμα να μην παρατηρείται ύφεση των συμπτωμάτων. Επιπλέον όταν οι συσκευές εισπνοών δεν χρησιμοποιούνται σωστά μεγάλο μέρος της φαρμακευτικής ουσίας παραμένει στη στοματική κοιλότητα και το φάρυγγα με συνέπεια ο ασθενής να εκτίθεται στις όποιες ανεπιθύμητες ενέργειες της φαρμακευτικής ουσίας χωρίς παράλληλα να αντιμετωπίζεται σωστά το άσθμα.
Η κατάλληλη για το παιδί συσκευή εισπνοών πρέπει να επιλέγεται από το θεράποντα ιατρό, αφού προηγουμένως επιβεβαιωθεί με δοκιμαστική επίδειξη στο χώρο του ιατρείου ότι οι γονείς και το παιδί (ανάλογα με την ηλικία του) έχουν κατανοήσει και μπορούν να εφαρμόσουν τις οδηγίες χρήσης της συσκευής. Τονίζεται ότι η ικανότητα σωστής χρησιμοποίησης των εισπνεομένων φαρμάκων και των συσκευών τους θα πρέπει να ελέγχεται σε κάθε επίσκεψη του παιδιού με άσθμα στο θεράποντα ιατρό.

Τα παιδιά με άσθμα μπορούν να αθλούνται;

Τα παιδιά με άσθμα πρέπει να συμμετέχουν χωρίς περιορισμό στο παιχνίδι, τη γυμναστική και τις αθλητικές δραστηριότητες με την προϋπόθεση ότι το άσθμα τους ελέγχεται ικανοποιητικά.
Η σωματική άσκηση μπορεί η ίδια να εκλύσει συμπτώματα όπως βήχα, “βράσιμο”, δύσπνοια, θωρακικό άλγος. Τα συμπτώματα αυτά μπορεί να εκλύονται μόνο κατά ή μετά από άσκηση ή να εμφανίζονται και χωρίς άσκηση οπότε και αποτελούν δείκτη άσθματος που δεν έχει θεραπευτεί ικανοποιητικά. Ανάλογα με την κατηγορία που ανήκει ο ασθενής εξατομικεύεται η απαιτούμενη θεραπευτική αγωγή. Για αρκετά παιδιά με συμπτώματα κατά ή μετά από άσκηση απαιτείται η χορήγηση φαρμάκου πριν την έναρξη της άσκησης.
Οι δάσκαλοι, οι γυμναστές και οι προπονητές θα πρέπει να έχουν ενημερωθεί από τους γονείς σχετικά με τα συμπτώματα που μπορεί να εκδηλώσει το παιδί με την άσκηση καθώς και για την αναγκαιότητα λήψης εισπνεόμενου φαρμάκου πριν ή και μετά από την έναρξη της άσκησης.

Ποια είναι η πρόγνωση του άσθματος;

Οι γονείς θέλουν να γνωρίζουν αν το άσθμα θα εξαφανιστεί πλήρως και πότε. Αυτή η ερώτηση είναι πολύ δύσκολο να απαντηθεί. Τα νήπια με άσθμα, το οποίο εκλύεται μόνο μετά από ιογενείς λοιμώξεις του αναπνευστικού συστήματος, έχουν αρκετές πιθανότητες να απαλλαγούν από τα συμπτώματα αυτά κατά τη σχολική ηλικία. Σε ορισμένα όμως από αυτά τα παιδιά το άσθμα επιμένει, αλλάζει μορφή και εκλύεται όχι μόνο μετά από ιώσεις αλλά και μετά από έκθεση σε αλλεργιογόνα. Σε αρκετά παιδιά παρατηρείται σημαντική ύφεση ή ακόμη και εξαφάνιση των συμπτωμάτων του άσθματος στην εφηβεία, χωρίς όμως να αποκλείεται η συμπτωματολογία να επανέλθει στην ενήλικη ζωή.
Πρέπει επομένως να γίνει κατανοητό ότι δεν είναι δυνατή η ασφαλής πρόγνωση για την εξέλιξη του παιδιού με άσθμα. Αυτό όμως δεν έχει σημασία για την αντιμετώπιση του ασθενούς. Οι γονείς δεν πρέπει να αποφασίζουν τη διακοπή της αγωγής με την ελπίδα ότι το άσθμα θα ξεπεραστεί μόνο του. Απαραίτητη προϋπόθεση για την αντιμετώπιση του άσθματος είναι η αναγνώρισή του. Αντίθετα, η άρνηση του προβλήματος μπορεί να οδηγήσει τα παιδιά σε δυσάρεστες περιπέτειες, όπως έξαρση των συμπτωμάτων και εμφάνιση σοβαρών ασθματικών κρίσεων που απαιτούν νοσοκομειακή περίθαλψη ή απειλούν τη ζωή τους.

Ιατρική παρακολούθηση του παιδιού με άσθμα
Οι παραπάνω πληροφορίες σε καμιά περίπτωση δεν πρέπει να υποκαθιστούν το θεράποντα ιατρό, ο οποίος μπορεί:

• να βεβαιώνει ή να αποκλείει τη διάγνωση του άσθματος
• να καθορίζει την κατάλληλη θεραπευτική αγωγή
• να εκπαιδεύει τους γονείς ή και το παιδί σχετικά με :
• την αναγνώριση των συμπτωμάτων
• την παρακολούθηση της δραστηριότητας του άσθματος
• τα φάρμακα που απαιτούνται για τη θεραπεία
• την αποφυγή των υπεύθυνων εκλυτικών παραγόντων
• να παρακολουθεί την εξέλιξη του άσθματος και να αναπροσαρμόζει ανάλογα τη θεραπεία